Η οστεοαρθρίτιδα είναι μια χρόνια και προοδευτικά εξελισσόμενη πάθηση των αρθρώσεων και της σπονδυλικής στήλης. Συνήθως προσβάλλει μία μεγάλη άρθρωση (π.χ. γόνατο ή ισχίο) και μερικές φορές δύο ή περισσότερες αρθρώσεις. Όταν η οστεοαρθρίτιδα εντοπίζεται στη σπονδυλική στήλη είναι γνωστή και ως σπονδυλοαρθροπάθεια. Η οστεοαρθρίτιδα είναι η πιο συχνή μορφή αρθρίτιδας. Περισσότεροι από 100 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο πάσχουν από οστεοαρθρίτιδα. Επιδημιολογικά δεδομένα από το Ελληνικό Ίδρυμα Ρευματολογικών Ερευνών αναφέρουν ότι στην Ελλάδα η συνολική συχνότητα της συμπτωματικής οστεοαρθρίτιδας είναι 13,1% των ενηλίκων. Υπολογίζεται ότι περισσότερο από 1 εκατομμύριο Έλληνες - κατά άλλους 2 εκατομμύρια- πάσχουν από αυτή. Η συχνότητα της νόσου αυξάνει με την ηλικία έτσι ώστε μετά τα 65 χρόνια, 3 στα 4 άτομα πάσχουν από οστεοαρθρίτιδα ενώ περισσότερο από το 85% των ατόμων αυτών έχουν ευρήματα στις ακτινογραφίες των αρθρώσεων τους ακόμη και όταν δεν έχουν συμπτώματα. Ο αριθμός των ατόμων που πάσχει από οστεοαρθρίτιδα αυξάνει συνεχώς τα τελευταία χρόνια, λόγω της αύξησης του αριθμού των ηλικιωμένων ατόμων, ιδίως στις ανεπτυγμένες χώρες. Οι κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις από την πάθηση είναι τεράστιες: αποχή από την εργασία, ευρεία χρήση φαρμάκων, χειρουργικές επεμβάσεις, αναπηρία. Αποτελεί μία από τις πιο συχνές αιτίες ανικανότητας.  

  Υπάρχουν πάνω από 100 είδη οστεοαρθρίτιδας.  Η οστεοαρθρίτιδα που επέρχεται με την αύξηση της ηλικίας ονομάζεται εκφυλιστική και είναι η πλέον συχνή. Η οστεοαρθρίτιδα που προκύπτει μετά από τραυματισμό μιας άρθρωσης ονομάζεται μετατραυματική και μπορεί να συμβεί σε οποιαδήποτε ηλικία. Υπάρχουν βέβαια και ειδικές αρθρίτιδες που προκαλούνται από ρευματικά νοσήματα ή μεταβολικά νοσήματα. Σ’ αυτήν την κατηγορία ανήκουν η ρευματοειδής αρθρίτιδα, η αγκυλοποιητική σπονδυλαρθρίτιδα, η ουρική αρθρίτιδα αλλά και άλλες ειδικές αρθρίτιδες. Είναι ίσως η πιο «αρχαία» νόσος. Η εξέταση οστών, προϊστορικών σκελετών από μούμιες αιγυπτιακές, έδειξε ότι η οστεοαρθρίτιδα είναι τόσο παλαιά όσο και τα διάφορα θηλαστικά είδη.

      Η εκφυλιστική οστεοαρθρίτιδα είναι όχι μόνο η συχνότερη πάθηση των αρθρώσεων, αλλά και μια από τις συχνότερες παθήσεις του ανθρώπου. Η οστεοαρθρίτιδα είναι σημαντικά συχνότερη στις γυναίκες σε σύγκριση με τους άνδρες, ενώ η συχνότητά της αυξάνει σημαντικά με την πάροδο της ηλικίας. Από όλες τις εντοπίσεις της συμπτωματικής οστεοαρθρίτιδας συχνότερη είναι η εκφυλιστική σπονδυλοαρθροπάθεια (6,9%) και ακολουθούν η οστεοαρθρίτιδα του γόνατος (6%), των χεριών (2%) και του ισχίου (0,9%). Περίπου 20% των ασθενών με συμπτωματική οστεοαρθρίτιδα παρουσιάζουν δύο ή περισσότερες από τις παραπάνω εντοπίσεις.

Παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση οστεοαρθρίτιδας

Προδιαθεσικοί παράγοντες :

· το φύλο (οι γυναίκες) και

· η ηλικία, (50 ετών και πάνω) αποτελούν παράγοντες κινδύνου για την οστεοαρθρίτιδα του γόνατος, του ισχίου και των χεριών,

· η παχυσαρκία, κυρίως με την οστεοαρθρίτιδα των γονάτων και των ισχίων,

· ο τρόπος ζωής,

· οι έντονες αθλητικές δραστηριότητες,

· η βαριά επαγγελματική απασχόληση, που συνδέεται και με

· το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης, παράγοντας κινδύνου για την οστεοαρθρίτιδα του γόνατος.

Γενετικοί παράγοντες : πχ

· οι γυναίκες έχουν πιθανότητα 30-50% να κληρονομήσουν από την μητέρα τους την οστεοαρθρίτιδα χεριών.

Συγγενείς δυσπλασίες : πχ

· συγγενές εξάρθρημα του ισχίου,

· επιφυσιακές δυσπλασίες.

Ενδοκρινολογικά αίτια : πχ

· σακχαρώδης διαβήτης,

· μεγαλακρία.

Άλλες παθήσεις των οστών : πχ

· ρευματοειδής αρθρίτιδα,

· οστεονέκρωση,

      Βρετανοί ερευνητές ανακάλυψαν ακόμη οκτώ τμήματα του γενετικού κώδικα του ανθρώπου που σχετίζονται με την οστεοαρθρίτιδα, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό στο 11. Οι κληρονομικοί παράγοντες αναλογούν τουλάχιστον στο 50% των πιθανοτήτων που έχει το άτομο να εκδηλώσει οστεοαρθρίτιδα, εκτιμούν οι ειδικοί. Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιεύονται στο επιστημονικό έντυπο The Lancet, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Νιουκάστλ συνέκριναν το DNA 7.400 Βρετανών πασχόντων με οστεοαρθρίτιδα με αυτό 11.000 υγιών εθελοντών. Αυτό επέτρεψε στους επιστήμονες να βρουν τις πιο «ένοχες» περιοχές του γενετικού κώδικα για να τις μελετήσουν σε βάθος. Η εργασία επαναλήφθηκε σε ξεχωριστή ομάδα 7.500 ατόμων με οστεοαρθρίτιδα και 43.000 ανθρώπους χωρίς τη νόσο από την Ισλανδία, την Εσθονία, την Ολλανδία και την Μ.Βρετανία. Η μετάλλαξη που έχει την ισχυρότερη επίδραση εντοπίζεται στην περιοχή του γονιδίου GNL3, το οποίο παράγει την πρωτεΐνη που παίζει σημαντικό ρόλο στην διατήρηση του κυττάρου. Οι άλλες τρεις βρίσκονται σε γενετικές περιοχές που εμπλέκονται στην ρύθμιση του χόνδρου, της ανάπτυξης του οστού και του σωματικού βάρους. Πάντως, τα αίτια της εκφυλιστικής αρθρίτιδας δεν είναι ακόμα γνωστά.

Παθοφυσιολογία

    Τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί μεγάλη πρόοδος όσον αφορά την κατανόηση των παθοφυσιολογικών μηχανισμών που οδηγούν στη νόσο. Σήμερα γνωρίζουμε ότι πρόκειται για μεταβολική νόσο, με πολύπλοκους μηχανισμούς. Η οστεοαρθρίτιδα προσβάλλει κυρίως τον αρθρικό χόνδρο. Ο χόνδρος είναι ο ιστός που καλύπτει τις αρθρικές επιφάνειες σαν μαξιλαράκι και βοηθά τα κόκαλα της άρθρωσης να γλιστρούν το ένα πάνω στο άλλο κατά την κίνηση. Είναι ένα ζωντανό υλικό που συνεχώς καταστρέφεται και ανανεώνεται, αποτελείται δε από κολλαγόνο, πρωτεογλυκάνες και κύτταρα, τα χονδροκύτταρα. Κάτω από φυσιολογικές συνθήκες, το χονδροκύτταρο διατηρεί μια ισορροπία ανάμεσα στις διεργασίες καταστροφής και ανανέωσης του χόνδρου. Όταν αυτή η ισορροπία διαταραχθεί, υπέρ των καταστροφικών λειτουργιών, ο χόνδρος σπάζει, αποκτά ρωγμές και τελικά χάνεται εντελώς, αφήνοντας ακάλυπτες τις αρθρικές επιφάνειες. Αλλοίωση του αρθρικού χόνδρου συνεπάγεται έντονη τριβή μεταξύ των αρθρικών επιφανειών και προκαλεί πόνο στην άρθρωση, φλεγμονή και μείωση της κινητικότητάς της και μπορεί να καταλήξει σε οριστική απώλεια της φυσιολογικής αρχιτεκτονικής της άρθρωσης. Ευτυχώς, η οστεοαρθρίτιδα επιδεινώνεται με αργό ρυθμό. Εμφανίζει μια πορεία με υφέσεις και εξάρσεις, ενώ παραμένει στάσιμη κλινικά για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Συνήθως, οι ασθενείς με οστεοαρθρίτιδα πονούν μεν, αλλά διατηρούν για πολλά χρόνια την κινητικότητα και λειτουργικότητα των αρθρώσεών τους.

Εντόπιση

      Προσβάλλονται συχνότερα η σπονδυλική στήλη (αυχένας –οσφύ), τα γόνατα, οι μικρές αρθρώσεις των χεριών και τα ισχία. Σπανιότερα μπορεί να προσβληθούν οι ώμοι, η στερνοκλειδική άρθρωση, οι αγκώνες, το μεγάλο δάκτυλο του ποδιού κ.α. Η οστεοαρθρίτιδα διακρίνεται σε δυο μορφές, την εντοπισμένη και την γενικευμένη μορφή. Η εντοπισμένη μορφή συνήθως προσβάλλει 2-3 αρθρώσεις, κυρίως αυτές που βαστάζουν βάρος, όπως τα γόνατα και τα ισχία. Στην γενικευμένη μορφή προσβάλλονται μαζί πολλές αρθρώσεις στο σώμα ( χέρια - γόνατα - ισχία - σπονδυλική στήλη).

Τα κύρια συμπτώματα της οστεοαρθρίτιδας είναι :

· Ο Πόνος, που έχει το χαρακτηριστικό ότι δεν εμφανίζεται κατά την ανάπαυση ή το κάθισμα, παρά μόνο στις κινήσεις της άρθρωσης ή όταν η άρθρωση φέρει το βάρος του σώματος, όπως π.χ. η άρθρωση του γόνατος ή του ισχίου. Στα πρώτα στάδια εμφανίζεται συνήθως μετά από κούραση και έντονη δραστηριότητα, κρατά μερικές εβδομάδες και υποχωρεί με ξεκούραση και απλά αναλγητικά φάρμακα. Σε προχωρημένα όμως στάδια ο πόνος γίνεται μόνιμος με κάθε κίνηση της άρθρωσης και υπάρχει ακόμα και στην ανάπαυση. Εμφανίζεται ακόμη και την νύχτα κατά την διάρκεια του ύπνου. Επηρεάζεται από τις αλλαγές του καιρού, επιδεινώνεται από την υγρασία και το κρύο.

· Η Δυσκαμψία, το «μάγγωμα», το οποίο εμφανίζεται στις πρώτες κινήσεις της άρθρωσηςόταν η αυτή μείνει πολλή ώρα αχρησιμοποίητη. Διαρκεί μόνο λίγα λεπτά της ώρας, σε αντίθεση με τη δυσκαμψία των φλεγμονωδών ρευματικών παθήσεων που διαρκεί πάνω από μισή ώρα. Η δυσκαμψία αυτή στην αρχή είναι ήπια και υποχωρεί μετά από λίγα λεπτά, αλλά προοδευτικά γίνεται έντονη, μόνιμη και τελικά η άρθρωση χάνει την πλήρη κινητικότητα της.

· Ο Κριγμός : είναι ένας ήχος που ακούει ο ασθενής ή και οι γύρω του όταν κινεί την άρθρωση. Οφείλεται στην τριβή ανάμεσα στα κόκαλα της άρθρωσης τα οποία δεν προστατεύονται πια από τον χόνδρο.

· Η χωλότητα και η δυσκολία στις μετακινήσεις είναι τα βασικά συμπτώματα όταν η αρθρίτιδα έχει προσβάλει αρθρώσεις των κάτω άκρων.

· Η Διόγκωση, η οποία έχει το χαρακτηριστικό ότι είναι “σκληρή” στην ψηλάφηση, είναι δηλ. οστικής προέλευσης και

· Η  Παραμόρφωση της άρθρωσης που αναπτύσσεται σε προχωρημένο στάδιο της πάθησης.

     Με όλα αυτά τα συμπτώματα, τελικά η άρθρωση γίνεται δυσλειτουργική, ο ασθενής αποφεύγει να την χρησιμοποιεί και αυτό έχει σαν πρόσθετη συνέπεια την ατροφία των μυών που βρίσκονται κοντά στην άρθρωση που πάσχει. Στην οστεοαρθρίτιδα σπάνια έχουμε σημεία φλεγμονής στην άρθρωση που πάσχει, δηλαδή θερμότητα, ερυθρότητα και πρήξιμο. Δεν προσβάλλονται ποτέ εσωτερικά όργανα. Προσβολή εσωτερικών οργάνων και έντονα σημεία φλεγμονής της άρθρωσης έχουμε αντιθέτως στην ρευματοειδή αρθρίτιδα, η οποία είναι η δεύτερη πιο συχνή μορφή αρθρίτιδας μετά την οστεοαρθρίτιδα. Μερικές φορές η οστεοαρθρίτιδα μπορεί να είναι συνεχώς ή κατά περιόδους ασυμπτωματική, δηλ. να μην εμφανίζει συμπτώματα, όπως π.χ. συμβαίνει πολύ συχνά με την οστεοαρθρίτιδα των χεριών. Το γεγονός αυτό έχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία, διότι σε αυτές τις περιπτώσεις της ασυμπτωματικής έκφρασης της οστεοαρθρίτιδας δεν χρειάζεται φαρμακευτική θεραπευτική αγωγή παρά μόνο ένα πρόγραμμα ασκήσεων. Η εκφυλιστική σπονδυλαρθροπάθεια μπορεί επίσης να είναι ασυμπτωματική ή μπορεί να προκαλεί κατά περιόδους οσφυαλγία ή αυχεναλγία με ή χωρίς επέκταση του πόνου κατά μήκος ενός από τα κάτω ή τα άνω άκρα αντίστοιχα.

Πώς γίνεται η διάγνωση

      Ένα πλήρες ιατρικό ιστορικό, μία κλινική εξέταση σε όλες τις αρθρώσεις του ασθενούς, ιδιαίτερα προσεκτικά σε αυτές που πάσχουν.  Ακολούθως, γενικές εξετάσεις αίματος και ούρων, ειδικές εξετάσεις όπως είναι ο ρευματοειδής παράγων (RA test) και οι δείκτες φλεγμονής (ΤΚΕ-CRP), ακτινογραφίες και σε μερικές περιπτώσεις αξονική τομογραφία ή μαγνητική τομογραφία της προσβεβλημένης άρθρωσης.

Θεραπεία